Η εργασία ως τέχνη - Η επινόηση των εργαλίων

«Ο Δίας μοίρασε χαρίσματα σε όλους τους θεούς, μα δε νοιάστηκε πολύ για τους ανθρώπους. Όμως ο Προμηθέας, γιος του τιτάνα Ιαπετού και της Θέμιδας, επειδή αγαπούσε και λυπόταν τους ανθρώπους, ανέβηκε στον Όλυμπο κι απ’ το εργαστήρι του Ηφαίστου έκλεψε τη φωτιά, την έβαλε μέσα σ’ ένα κούφιο καλάμι και την έδωσε στους ανθρώπους. Και τους έμαθε με τη φωτιά να λιώνουν τα μέταλλα και να φτιάχνουν εργαλεία…»


Έμπνευση, επινόηση, ευρηματικότητα, δημιουργική φαντασία, Διάνοια

Πολλά ήταν τα δώρα που έκρυψε ο Προμηθέας μέσα στο κούφιο καλάμι, πολλά και μεγάλης σημασίας για τον άνθρωπο. Είναι όλα τα απαραίτητα για να χτιστεί ένας Πολιτισμός που ο Μύθος με τη σειρά του τα έκρυψε και αυτός μέσα στο όνομα  ενός συμβόλου: «ΦΩΤΙΑ»
Η «φωτιά» είναι το στοιχείο (το ανώτερο από τα 4), που επιτρέπει στον άνθρωπο να χτίζει πολιτισμούς. Αυτός δηλαδή ο ανώτερος νους της διάνοιας που του επιτρέπει να εμπνευστεί, να φανταστεί, να επινοήσει κάτι χρήσιμο για τον εαυτό του και τους συνανθρώπους του.

Εξ’ αιτίας της κατοχής και του ελέγχου αυτού του στοιχείου είναι που ο άνθρωπος μπορεί και κατασκευάζει τα εργαλεία. Η Διάνοια μέσα στον άνθρωπο του επιτρέπει να δώσει μορφή στην ύλη, να την κατεργαστεί και να την τελειοποιήσει. Επιτρέπει στον άνθρωπο να γίνει ο κάτοχος μιας Τέχνης, μιας ικανότητας δηλαδή να διοχετεύσει μια ιδέα μέσα στην ύλη, χωρίς να χάνει την ένταση και τη φωτεινότητά της. Έτσι για παράδειγμα κατασκευάζει τον τροχό, το αγγείο, τον χειροπέλεκυ, τον ήλο. 

Σαν εργαλείο μπορούμε να ορίσουμε το μέσο (υλικό ή μη) μέσω του οποίου μπορούμε να υλοποιήσουμε ένα έργο. Όλα τα όντα από την φύση τους είναι εξοπλισμένα με τέτοια «εργαλεία» προκειμένου να ζεσταθούν (γούνα), να αμυνθούν (αγκάθια, χρώματα παραλλαγής), να τραφούν (δόντια, νύχια) και γενικά για να καλύψουν όλες τις βασικές τους ανάγκες. Στον μύθο περί δημιουργίας που αναφέραμε στην αρχή, ο Δίας είναι αυτός που δίνει όλα αυτά και στο τέλος δεν μένει τίποτα για τον άνθρωπο, ο οποίος περιφέρεται γυμνός και χωρίς κανένα μέσο προστασίας και βοήθειας.

Η κίνηση του Προμηθέα να δώσει στους ανθρώπους τη Διάνοια είναι που μας επιτρέπει να επινοήσουμε και να κατασκευάσουμε εμείς οι ίδιοι τα εργαλεία μας, τα μέσα μας  για την επιβίωση, τη διαβίωση έως και τη δημιουργία ενός πολιτισμού. Αυτό το ανθρώπινο χαρακτηριστικό, η κατοχή της φωτιάς του Ηφαίστου είναι ό,τι πιο υψηλό κατέχουμε σαν όντα, είναι αυτό που μας επιτρέπει να δημιουργούμε και εμείς όπως ακριβώς και οι «θεοί» των μύθων.

Η ανάγκη για την χρήση των εργαλείων ξεκινά μαζί με τον άνθρωπο. Πολύ γρήγορα, σχεδόν από την αρχή, οι πρόγονοί μας διαπιστώνουν πως η μυϊκή τους δύναμη, η ευλυγισία και γενικά η ικανότητα των χεριών δεν επαρκούν για να υλοποιήσουν αυτά χρειάζονται, θέλουν ή ονειρεύονται. Έτσι, ο «πρώτος» άνθρωπος παύει να σκάβει τη γη με τα χέρια και χρησιμοποιεί μια ακατέργαστη αιχμηρή πέτρα, μόλις έχει ανακαλύψει ένα εργαλείο. Όταν την ίδια πέτρα την χρησιμοποιήσει για να αμυνθεί από μια φυσική απειλή διαπιστώνει την έννοια του όπλου. Οι δύο αυτές αρχετυπικές έννοιες, του εργαλείου και του όπλου, παραμένουν μέχρι σήμερα οι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος: δεν μπορεί να υπάρχει το ένα χωρίς το άλλο.

Στη συνέχεια ο άνθρωπος, με τη χρήση της διάνοιας τον δαμαστή της φωτιάς, αρχίζει να ασχολείται με την εξειδίκευση και τελειοποίηση των εργαλείων του. Συνδυάζει υλικά, βελτιώνει τις μορφές, δοκιμάζει, ανακαλύπτει με στόχο πάντα να αυξήσει τις ιδιότητες των εργαλείων που η φύση του έδωσε: τα χέρια του.

Η εξέλιξη του ανθρώπου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εξέλιξη των εργαλείων του και ενώ τα πρώτα εργαλεία ήταν απλά αντικείμενα που εύρισκε, στην εποχή του Λίθου είναι που ξεκινά η συνειδητή κατασκευή τους. Οι κυνηγοί τροφοσυλλέκτες κατασκευάζουν αιχμές βελών, εργαλεία κοπής, σκεύη μεταφοράς, ακόμα και κάποια πρωτόγονα αγκίστρια. Όλα είναι λίθινα ή κοκάλινα και θα περάσει μεγάλο διάστημα για να έχουμε την ανάπτυξη της μεταλλουργίας με τη χρήση χάλκινων και αργότερα σιδερένιων εργαλείων.

Στην  πορεία και κυρίως από την Ελληνιστική περίοδο έχουμε τη χρήση μηχανικών συσκευών οι οποίες αναπτύχθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν ευρέως τον μεσαίωνα αλλά συνεχίζουν και εξελίσσονται  μέχρι και σήμερα.

Όπως βλέπουμε, από τον Προμηθέα μέχρι σήμερα, ο άνθρωπος προσπαθεί να χειριστεί τη φωτιά που του δόθηκε και να μάθει την Τέχνη της ζωής. Μια Τέχνη που του επιτρέπει τον χειρισμό του πιο θεϊκού στοιχείου μέσα του: της Διάνοιας. Μιας Διάνοιας που κατασκευάζει πολιτισμούς, που φέρνει την εσωτερική ειρήνη.